Βιώνοντας το πένθος ως παιδιά

||ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ||

Γράφει η Ελένη Δεναξά, Ψυχολόγος 

Ο δρόμος των δακρύων, μάς διδάσκει να δεχόμαστε τον ζωτικό δεσμό που υπάρχει ανάμεσα στις απώλειες και τις κατακτήσεις μας.

Ο δρόμος αυτός μάς δείχνει ότι πρέπει να παραιτηθούμε από ότι δεν υπάρχει πια. Έτσι θα κατακτήσουμε την ωριμότητα.

Οι απώλειες είναι τραυματικές και επώδυνες, όμως, μόνο μέσα από αυτές ολοκληρωνόμαστε σαν άνθρωποι.

Χόρχε Μπουκάι

Δεν είναι λίγες οι φορές που αισθάνομαι πως οι άνθρωποι, με έναν ασυνείδητο τρόπο, ζουν περιμένοντας να πεθάνουν. Βιώνουν τον φόβο της απώλειας τόσο έντονα, αδυνατώντας έτσι να ζήσουν την ίδια τη ζωή.

Είναι αλήθεια πως ο θάνατος είναι κάτι αναπόφευκτο, κάτι ανεξέλεγκτο… και  ό, τι δεν μπορούμε να ελέγξουμε, προκαλεί αρνητικά συναισθήματα. Αναρωτιέμαι όμως, πόσο πιο ανακουφιστικό θα ήταν αν μπορούσαμε να ενστερνιστούμε την άποψη του Yalom, ο οποίος αναφέρει «Μολονότι η σωματική διάσταση του θανάτου μας καταστρέφει, η ιδέα του θανάτου μπορεί να μας σώσει».

Πόσο σημαντικό είναι λοιπόν, η εξοικείωση με την ιδέα του θανάτου να ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου;

Συχνά οι γονείς στην προσπάθειά τους να προστατέψουν τα παιδιά από επώδυνες  εμπειρίες, αλλά και λόγω της δυσκολίας τους να διαχειριστούν οι ίδιοι τα δικά τους συναισθήματα, αποφεύγουν να μιλήσουν σε αυτά για τον θάνατο. Κατά πόσο όμως αυτό είναι βοηθητικό; Μπορεί τα παιδιά, ειδικά μικρότερης ηλικίας, να μην αντιλαμβάνονται την έννοια του θανάτου όπως οι ενήλικες, έχουν όμως την ικανότητα να αφουγκράζονται τη θλίψη που επικρατεί γύρω τους. Είναι χρήσιμο λοιπόν να γνωρίζετε, πως αυτό που θα τα προστατεύσει δεν είναι η άγνοια, αλλά εσείς οι ίδιοι, κάνοντάς τα να αισθανθούν πως υπάρχουν άνθρωποι γύρω τους, πρόθυμοι να τα στηρίξουν και να τα ακούσουν όταν το έχουν ανάγκη.

Οι αντιδράσεις και ο τρόπος προσέγγισης του θέματος σίγουρα διαφέρει ανάλογα με την ηλικία, αλλά και την αντίληψη του παιδιού. Συνήθως, σύμφωνα με μελέτες το παιδί αντιλαμβάνεται το θάνατο όπως και ο ενήλικας, σαν ένα γεγονός αναπόφευκτο, οριστικό, που συμβαίνει σε όλους και αποτελεί κομμάτι της ζωής μας, όταν φτάσει σε ηλικία 9-10 ετών (Νagy, 1948, 1959). Παρολ’ αυτά και τα παιδιά μικρότερης ηλικίας αντιλαμβάνονται με τον δικό τους τρόπο το θλιβερό αυτό γεγονός.

Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας

Αντιλαμβάνονται τον θάνατο ως εγκατάλειψη ή ως απουσία. Λόγω της μη ιδιαίτερα ανεπτυγμένης και δομημένης αντίληψης τους, δεν κατανοούν την οριστικότητα της κατάστασης.

Πιθανές συμπεριφορές που μπορεί να εκδηλώσουν, είναι η έντονη προσκόλληση στο πρόσωπο αναφοράς, η δυσκολία στις σχέσεις και η παλινδρόμηση σε άλλα στάδια.

Το παιχνίδι και η ζωγραφική είναι δύο βοηθητικοί τρόποι, μέσα από τους οποίους το παιδί θα μπορέσει να αποτυπώσει αυτά τα οποία αισθάνεται.

Παιδιά στη μέση σχολική ηλικία

Εμφανίζουν πιο έντονα το αίσθημα των ενοχών, γιατί έχουν την πεποίθηση ότι ευθύνονται τα ίδια για την απώλεια του αγαπημένου τους προσώπου, βιώνοντάς το ταυτόχρονα ως εγκατάλειψη.

Πιθανές αντιδράσεις που ίσως εμφανίσουν, είναι η έντονη ανησυχία για την απώλεια και των υπόλοιπων αγαπημένων τους προσώπων, συχνοί εφιάλτες και έντονος φόβος πριν κοιμηθούν. Τέλος, πιθανή είναι και η εμφάνιση προβλημάτων συγκέντρωσης.

Τέλος, οι έφηβοι

Έχουν κατακτήσει πλήρως την έννοια του θανάτου, έτσι ώστε να αντιλαμβάνονται πως η απώλεια είναι οριστική.

Η απόσυρση, η ανάγκη υποστήριξης από το φιλικό περιβάλλον, αλλά και η εμφάνιση αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών σε κάποιες περιπτώσεις, είναι μερικές από τις αντιδράσεις των εφήβων κατά τη διάρκεια του πένθους.

Πώς να το χειριστείτε

• Όσον αφορά στα παιδιά μικρότερης ηλικίας, οι γονείς αφορμώμενοι από περιστατικά που μπορεί να συμβαίνουν στην καθημερινή ζωή, όπως για π.χ. ο θάνατος ενός κατοικίδιου, μπορούν, δράττοντας την ευκαιρία να μιλήσουν στο παιδί για την έννοια του θανάτου, με σκοπό την εξοικείωσή τους με την οριστική απώλεια.
• Επιτρέψτε τους να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους, χωρίς να προσπαθείτε να τα πείσετε να μην νιώθουν άσχημα. Δώστε τους χρόνο.
• Μιλήστε τους για το δυσάρεστο αυτό γεγονός με απλό και κατανοητό λόγο.
• Χρησιμοποιώντας εκφράσεις όπως ‘’κοιμήθηκε’’, ‘’έφυγε’’, κλπ., με σκοπό να τα καθησυχάσετε, ελλοχεύει ο κίνδυνος το παιδί να μπερδευτεί και τα συμπεράσματα που θα βγάλει να του προκαλέσουν έντονο άγχος. Γι΄ αυτόν τον λόγο μην διστάσετε να χρησιμοποιήσετε λέξεις όπως ‘’θάνατος’’, ‘’πέθανε’’, ‘’αρρώστησε’’.
• Ακούστε τις απορίες τους και απαντήστε σε αυτές ειλικρινά και απλά. Σε περίπτωση που δεν γνωρίζετε την απάντηση, μην νιώσετε άσχημα να το παραδεχτείτε.
• Μην αποφεύγετε την συζήτηση, όταν το παιδί έχει την ανάγκη να το συζητήσει. Βοηθητικό θα είναι μάλιστα, αν και εσείς οι ίδιοι μοιραστείτε τα συναισθήματά σας μαζί του.
• Κάντε τα να νιώσουν ασφάλεια. Αυτό που χρειάζονται είναι να νιώσουν ότι θα είστε δίπλα τους.

Πότε να ζητήσετε βοήθεια

Η ψυχίατρος Kübler-Ross εισήγαγε «τα 5 στάδια του πένθους». Αυτά είναι:

1. η Άρνηση

2. ο Θυμός

3. ο Διαπραγμάτευση

4. Η Κατάθλιψη και

5. η Αποδοχή.

Μέσα από αυτά τα στάδια το άτομο προσπαθεί να νοηματοδοτήσει την απώλεια. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητο να περάσουμε όλοι από αυτά τα στάδια, ούτε ότι θα τα περάσουμε με τη σειρά.  Όπως οι ενήλικες, έτσι και τα παιδιά λοιπόν περνούν από μία αντίστοιχη διαδικασία, η οποία δεν διαφέρει πολύ από αυτή των ενηλίκων. Σε κάθε περίπτωση αυτό που έχει σημασία, είναι πως κάθε παιδί έχει δικαίωμα να πενθήσει όπως το ίδιο θέλει και φυσικά να πάρει τον χρόνο του. Σε περίπτωση όμως που εμφανίζει συμπτώματα όπως για π.χ.

– Δυσκολίες στον ύπνο, στο φαγητό ή στο σχολείο

– Έντονο άγχος

– Εμφάνιση έντονων φοβιών (πχ. φόβος για το σκοτάδι)

– Εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς

– Αποφυγή να μιλήσει για το πώς αισθάνεται

– Ενοχές, κλπ.

για διάστημα μεγαλύτερο του ενός χρόνου, χωρίς να υπάρχει κάποια μείωση της έντασης, εμποδίζοντας το έτσι να είναι λειτουργικό, θα είναι χρήσιμο οι γονείς να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

Για το Γλυφάδα metropolitans: