Οικονομική κρίση & ανθρώπινα δικαιώματα: οι επιπτώσεις της τελευταίας δεκαετίας στα πλαίσια κοινωνικής πολιτικής
Μάς ενημερώνει η Κοινωνική Λειτουργός, Μαρία Μελέκου (Τελειόφοιτη ΜΠΣ, διαχείριση γήρανσης και χρονίων νοσημάτων), με το εξαιρετικό επιστημονικό της άρθρο.
Σκοπό της συγκεκριμένης εργασίας- προβληματικής αποτελεί η διερεύνηση των επιπτώσεων σε θεμελιώδη δικαιώματα για τους τομείς της υγείας και της πρόνοιας, υπό την επιρροή των μνημονιακών μέτρων και τις κρίσης που βίωσε η Ελλάδα στο πλαίσιο της τελευταίας δεκαετίας.
Στο Κύριο μέρος επιχειρείται μία ιστορική ανασκόπηση της έλευσης των μνημονίων και των μέτρων λιτότητας με σκοπό την περαιτέρω ανάλυση από τις δυνητικές επιπτώσεις τους. Παράλληλα αναφέρονται συγκεκριμένα μέτρα και το ειδικό βάρος που αντανακλούν σε βασικούς τομείς κοινωνικής πολιτικής, όπως αυτοί της Υγείας και της Πρόνοιας.
Στα συμπεράσματα κατατίθενται περαιτέρω σχόλια για τα μνημόνια και τη νομική τους υπάσταση, ενώ ταυτοχρόνως δίδονται οι απαντήσεις που απαιτούνται στα πλαίσια αυτού του συγκεκριμένου project, με έμφαση στην αρχή της αναλογικότητας και τους περιορισμούς των δικαιωμάτων που δικαιολογούνται λόγω γενικού συμφέροντος. Τα συγκεκριμένα συμπεράσματα είναι το καταστάλαγμα των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν για την ανάλυση που απαιτεί το συγκεκριμένο θέμα.
Η συγκεκριμένη μελέτη έγκειται στα πλαίσια ποιοτικής έρευνας με συλλογή στοιχείων, όπως αυτά προκύπτουν από τις βιβλιογραφικές αναφορές.
- Λέξεις Κλειδιά: ανθρώπινα δικαιώματα μνημόνια, μέτρα, κοινωνική πολιτική, περιορισμοί δικαιωμάτων, υγεία, πρόνοια, κοινωνική ασφάλιση, αναλογικότητα
- Η ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΩΝ ΔΕΣΜΕΥΣΕΩΝ.
- I. A) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ
Η αναδιοργάνωση του κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα στα πλαίσια της τελευταίας δεκαετίας θεωρείται μείζονος οικονομικής, πολιτικοκοινωνικής και νομικής σημασίας λόγω του ότι είναι συνδεόμενη με το καθεστώς των μνημονίων (memorandum). [1], [2]
Αρχικά η είσοδος της χώρας στην Ευρωζώνη συνταυτίστηκε με μία περίοδο καλπάζουσας ανάπτυξης (επί μέσου όρου περίπου 4% για την χρονική περίοδο 2000-2008). Εκ των υστέρων ωστόσο αποδείχτηκε ότι η ευδόκιμη αυτή εξέλιξη ήταν πλασματική λόγω της μη- ανταγωνιστικής οικονομίας που απετέλεσε προϊόν των υποβοσκόντων και συνάμα υποκρυπτόμενων δημοσιονομικών ελλειμάτων από τις εκάστοτε κυβερνήσεις.
Η αναπάντεχη αυτή συνθήκη έθεσε την Ελλάδα υπό καθεστώς αμφισβήτησης, αναφορικά με τις πολυσήμαντες επιπτώσεις για το μέλλον της ευρωζώνης και του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος. Τοιουτοτρόπως και δεδομένων των προαναφερόμενων καταστάσεων, σε συνδυασμό με την αδυναμία της χώρας ώστε να περιέλθει σε συνθήκες εξωτερικού δανεισμού, λόγω των ιδιαίτερα υψηλών επιτοκίων, υπογράφεται το Μάιο του 2010 το « πρώτο τριετές μνημόνιο».
Το πρώτο αυτό μνημόνιο αφορούσε τη δανειοδότηση από πλευράς των πιστωτών, ύψους 110 δισεκατομμυρίων ευρώ προκειμένου η δανειολήπτρια χώρα να καλύψει τις προυπάρχουσες οικονομικές της υποχρεώσεις. Κατ’ επέκταση η συμβατική αυτή δέσμευση συνδέθηκε με μία μεταρρυθμιστική πολιτική συνυφασμένη με περικοπές στις δημοσιονομικές δαπάνες αλλά και αυξήσεις των φορολογικών εισφορών επί συγκεκριμένων νομοθετήσεων. Παρόλα ταύτα απεδείχθη ότι η χώρα εξακολουθούσε να τελεί υπό καθεστώς αναξιοπιστίας έναντι του εξωτερικού παράγοντα, με αποτέλεσμα τη διεξαγωγή μίας σειράς επιπρόσθετων μέτρων λιτότητας που οδήγησαν στο δεύτερο μνημόνιο[3],[4] (Matsaganis, M., 2011)
Το δεύτερο εγκεκριμένο από την Κυβέρνηση Μνημόνιο (10-02-2012) συμπεριελάμβανε μέτρα μεταξύ των οποίων την προβλεπόμενη κατάργηση 150 χιλιάδων θέσεων εργασίας για το δημόσιο τομέα μέχρι το έτος 2015 και περικοπή δαπανών για την υγεία, τις συντάξεις και τα επιδόματα.[5] (el.wikipedia.org, 2015)
Στα πλαίσια αυτής της ατέρμονης προσπάθειας μακροοικονομικής επανισορρόπησης της η χώρα, εγκαθιστά το τρίτο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής στην Ελλάδα. Το « τρίτο μνημόνιο» συνίστατο περισσότερο σε ένα «μνημόνιο συνεννόησης» αναφορικά με την οικονομική ενίσχυση προς τη δανειολήπτρια χώρα, το οποίο υπεγράφη στις 13-07-2015 από την αρμόδια κυβέρνηση. (el.wikipedia.org, 01/12/2017). Μεταξύ των προβλεπόμενων μέτρων ενυπήρχαν περαιτέρω μεταρρυθμίσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος με δυνητικό στόχο τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά του. (Παπαστάθης, Α. , 13/07/2015)
Η ιστορική ανασκόπηση για την περίοδο της κρίσης που ως επί το πλείστων συνδέεται με τις μνημονιακές δεσμεύσεις, αποσκοπεί στην υπογράμμιση μίας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, η οποία δεν αφήνει μόνο πολιτική αλλά και έντονη κοινωνική χροιά, λόγω της τεράστιας νομικής σημασίας αναφορικά με τον καθορισμό κριτηρίων ως προς αυτή καθαυτή τη νομιμότητα των περιορισμών θεμελιωδών δικαιωμάτων από τα αμφιλεγόμενα μέτρα των μνημονίων. (Μανίκας,Γ. , 2015)
Επομένως το ερώτημα που τίθεται είναι σε ποιο βαθμό περιορίστηκαν οι θεμελιώδεις αυτές ηθικές αρχές από την εφαρμογή συγκεκριμένων μνημονιακών μέτρων και με έμφαση στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, βάσει της συνταγματικότητάς τους αλλά και της κατοχύρωσής τους από το διεθνές δίκαιο.
Β) ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΛΙΤΟΤΗΤΑΣ
Μέσα στα πλαίσια ενός δημοκρατικού πολιτεύματος τα κοινωνικά δικαιώματα αποκτούν ένα ειδικό βάρος λόγω του εν δυνάμει ενιαίου και αδιαίρετου χαρακτήρα τους με τα δικαιώματα πρώτης γενιάς, δηλαδή τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα. Αυτή η συγκεκριμένη θέση δύναται να υποστηριχτεί από το άρθρο 25§1 του ελληνικού συντάγματος[6] αλλά και από το άρθρο 25§1 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου[7].
Σύμφωνα με τον (Κατρούγκαλος,Γ. Σ-Π, 2006) « Ως Κοινωνικό Δικαίωμα Ορίζεται κάθε απονεμημένη από το Σύνταγμα Ικανότητα ή εξουσία βούλησης η οποία θέτει ως σκοπό την ικανοποίηση συμφερόντων, συναφών με τη διασφάλιση της αξιοπρεπούς διαβίωσης του ανθρώπου ως μέλους ενός κοινωνικού συνόλου». Ταυτοχρόνως και υπό το πρίσμα μίας πιο χρηστικής νοηματοδότησης της έννοιας « κοινωνικό δικαίωμα», ο συγκεκριμένος όρος εξισώνεται με μία θετική ενέργεια από το Κράτος, στα πλαίσια χορήγησης κρατικών παροχών, είτε αυτές ισοδυναμούν με οικονομική ενίσχυση, είτε με ασφαλιστικού ή προνοιακού τύπου υπηρεσίες.
Ο χαρακτήρας των κοινωνικών δικαιωμάτων είναι καθολικός και επαφίεται στα πλαίσια θωράκισης έναντι δυσειδών κοινωνικών ανισοτήτων. Την τελευταία δεκαετία τα κοινωνικά δικαιώματα τελούν υπό περιορισμό τιμής ένεκεν του γενικού δημόσιου και δημοσιονομικού συμφέροντος. (Μιχαλοπούλου,Α., 2016)
Η επιβολή των μνημονιακών δεσμεύσεων γι’ αυτό το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα αναδιαμόρφωσε την κοινωνική κατάσταση της χώρας με κατάφορη πλήξη των δικαιωμάτων που απορρέουν από το δίκαιο της κοινωνικής ασφάλισης και της υγείας, αλλά και του εργατικού δικαίου υπό το πρίσμα αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης. Επί της ουσίας τα επιβαλλόμενα μέτρα λιτότητας ανέδειξαν κοινωνικές νοσηρότητες όπως η φτώχεια και η ανεργία. (Μανίκας,Γ. , 2015)
Τοιουτοτρόπως και εντός των μέτρων λιτότητας που συνόδευε το δεύτερο μνημόνιο προωθήθηκαν μεταρρυθμίσεις του συστήματος Υγείας. Μία εξ αυτών συνίστατο στην ενοποίηση των ασφαλιστικών ταμείων σε έναν ενιαίο φορέα, τον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) και υπαγόμενο στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Υγείας.[8]
Ανάλογα με αυτή τη μεταρρύθμιση ο τυπικός σκοπός λειτουργίας και ύπαρξης του συγκεκριμένου οργανισμού επαφίεται στα πλαίσια ασφαλιστικής πολιτικής με την πλήρωση των κριτηρίων που συνδέονται με την ιατρική/ επιστημονική αποτελεσματικότητα, την οικονομική απόδοση στο βαθμό μείωσης των δημοσιονομικών δαπανών και την κοινωνική ισότητα στο βαθμό της αμφίπλευρης διασφάλισης των δικαιωμάτων των χρηστών υπηρεσιών υγείας και των επαγγελματιών υγείας. Παρόλα ταύτα και υπό το πρίσμα ρεαλιστικών συνθηκών, ο ΕΟΠΥΥ απετέλεσε έναν μηχανισμό διαμεσολάβησης «είσπραξης εσόδων και απόδοσης πληρωμών» .
Υπό αυτή την έννοια γίνεται αντιληπτό ότι το συγκεκριμένο εγχείρημα σύστασης δημόσιου μονοψωνίου τείνει να ενδιαφέρεται μονόπλευρα για τη μείωση των οικονομικών δαπανών έναντι της μέγιστης δυνατής κοινωνικής απόδοσης.
Αυτή η υποβόσκουσα υποτίμηση των υπαρχόντων κοινωνικών στόχων του ΕΟΠΥΥ γίνεται αντιληπτή στο βαθμό που η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας αντιμετωπίζει συναφή προβλήματα όπως: διάθεση οικονομικών πόρων και χρόνου από τους χρήστες υγείας, ανεδαφική πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και τη συνέχεια τη θεραπευτικής φροντίδας, μειωμένες επιδόσεις σε κλινικές δραστηριότητες αναφορικά με τη διαχείριση των χρόνιων νοσημάτων και υπανάπτυξη προγραμμάτων συνδεόμενων με την πρόληψη. (Κανελλάκη, 2014)
Τοιουτοτρόπως και ανάλογα με τα παραπάνω δεδομένα προκύπτει η προβληματική που συνδέει το συγκεκριμένο μέτρο με το βασικό δικαίωμα του χρήστη στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας, στο βαθμό της βέλτιστης δυνατής παράσχεσης προληπτικών ή θεραπευτικών πρακτικών, των ενδεδειγμένων για την κατάστασή του[9]. (Παπαρηγοπούλου- Πεχλιβανίδη, Π., 2009)
Σε συνέχεια όλων των παραπάνω το δικαίωμα των πολιτών στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας βάσει του ενδεδειγμένου της κατάστασής τους, δηλαδή την πλήρωση του κριτηρίου της εξατομίκευσης, τείνει να περιορίζεται από τον εφαρμοστικό νόμο 4052/2012 που καθιερώνει τη συνταγογράφηση φαρμάκων βάσει της δραστικής ουσίας, γεγονός που εν δυνάμει ερμηνεύεται ως χορήγηση φαρμακευτικών σκευασμάτων βάσει του κόστους σε αντιδιαστολή με τις θεραπευτικές ανάγκες του ασθενή. Επιπρόσθετα οι υπό θεραπεία ασθενείς καλούνται να δαπανήσουν τη διαφορά που ενέχεται ανάμεσα στην εμπορική τιμή του φαρμάκου και την ισχύουσα τιμή αναφοράς ως προς το εκάστοτε ασφαλιστικό φορέα. (Καραβάς, Α. , 2017) Επί αυτού του συγκεκριμένου μέτρου αντιπαρατίθεται το δικαίωμα στην κοινωνική και ιατρική αντίληψη[10] επί της κυρώσεως του Διεθνούς Κοινωνικού Χάρτη, το οποίο συνίσταται στην υποχρέωση των κρατών ώστε να διασφαλίζουν τους πολίτες που δεν διαθέτουν τους προβλεπόμενους πόρους στο ενδεχόμενο μίας ασθένειας ,με σκοπό την αποτροπή περιορισμού πολιτικών και κοινωνικών τους δικαιωμάτων.
Ταυτόχρονα και πέραν του τομέα της υγείας το καθεστώς των μεταρρυθμίσεων της τελευταίας δεκαετίας έπληξε κατάφορα τους τομείς της πρόνοιας και της κοινωνικής ασφάλισης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Κανονισμός Εκτίμησης Αναπηρίας όπως δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ ( ΦΕΚ Β΄2611/2011).[11] Ο συγκεκριμένος εισαγόμενος κανονισμός εν δυνάμει οδήγησε σε μείωση των ποσοστών αναπηρίας με συγκεκριμένη επίπτωση σε πλείστες κατηγορίες αναπήρων και χρόνιων πασχόντων. Οι επιπτώσεις συνδέονται με αποκλίσεις στην πρόσβαση για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και καθεστώς προγενέστερων φοροαπαλλαγών. (rizospastis.gr, 2012) καθώς επίσης και δυνητικό περιορισμό του δικαιώματος του άρθρου 21§6 του ελληνικού συντάγματος. [12]
Επιμέρους μεταρρυθμίσεις στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης είναι αυτές που συνδέονται με τις διατάξεις του άρθρου 6 Ν. 4051/2012 & του άρθρου πρώτου Ν. 4093/12, συνεπαγόμενες σε ρυθμίσεις συνταξιοδοτικού περιεχομένου και άλλες επείγουσες ρυθμίσεις του μνημονίου ( αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης και περικοπές στις υπάρχουσες συντάξεις). Επ’ αυτής της συγκεκριμένης ρύθμισης χαρακτηριστική είναι η κρίση της ολομέλειας του ΣτΕ, όπου μέσω των αποφάσεων με αριθμό 2287 και 2290/2015 χαρακτηρίζει τα μέτρα αντισυνταγματικά και αντίθετα με τις ηθικές αρχές της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου.[13] [14]
Βάσει όλων των ανωτέρω ανακύπτει ο προβληματισμός κατά πόσο η συγκυρία των μνημονίων και των συνακόλουθων τους μεταρρυθμίσεων περιόρισε σημαντικά δικαιώματα, ως αποτέλεσμα αναπάντεχης εξέλιξης των γεγονότων στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής ή απλώς απετέλεσαν παρεπόμενο του υπάρχοντος συστήματος του κοινωνικού κράτους και του κράτους πρόνοιας.
Επ’ αυτού και σύμφωνα με τον (Κατρούγκαλος,Γ. , 1998) το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα πληρεί τα βασικά χαρακτηριστικά του νοτιοευρωπαικού μοντέλου (latin rim model), το οποίο αφορά τις νότιες χώρες της μεσογείου. Στα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του μοντέλου συγκαταλέγονται η αναξιοκρατική και ανισομερής κατανομή προστασίας σε όλο το εύρος των λειτουργιών της κοινωνικής πολιτικής, η ευπάθεια των κρατικών θεσμών έναντι αλλότριων συμφερόντων, η μειωμένη απόδοση των υπηρεσιών που βρίσκονται υπό την ομπρέλα του κρατικού παράγοντα, καθώς και η ανομοιόμορφη καταβολή ασφαλιστικών και φορολογικών δαπανών από κοινωνικές ομάδες ως επίπτωση του φαινομένου της παραοικονομίας και της υπάρχουσας φοροδιαφυγής.
Σε συνέχεια όλων των παραπάνω η ανάπτυξη του κράτους- πρόνοιας στην Ελλάδα χαρακτηρίστηκε από όψιμη εξέλιξη, λόγω πολυσήμαντων παραγόντων όπως η περιορισμένη συγκέντρωση κεφαλαίου, ο θεσμός της εκτεταμένης οικογένειας αλλά και ο μειωμένος αριθμός μισθωτών εργαζόμενων. Όλες αυτές οι συνθήκες σε συνδυασμό με το διεθνές γίγνεσθαι εμπόδισαν την ανάπτυξή του, η οποία άρχισε να διαφαίνεται στη μεταπολίτευση. Αυτό που χαρακτηριστικά θα μπορούσε να λεχθεί είναι ότι το ελληνικό κράτος πρόνοιας επί της ουσίας δεν ολοκληρώθηκε, εφόσον από την περίοδο υπανάπτυξης πέρασε στην περίοδο της κρίσης με αποτέλεσμα εν δυνάμει να τελέσει υπό αμφισβήτηση.
Η αμφισβήτηση αυτή σηματοδοτήθηκε με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, την ένταξη της χώρας στο Διεθνή Καταμερισμό εργασίας και την ενοποίηση της Ευρώπης [15], ενώ συνεχίζεται μέχρι σήμερα μετά της ύφεσης και των μνημονιακών δεσμεύσεων της τελευταίας δεκαετίας που επί της ουσίας το κατέστησαν ανέτοιμο για την αντιμετώπιση δυσειδών καταστάσεων αλλά και την ορθή άσκηση κοινωνικής πολιτικής. (Matsaganis,M., 2011)
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τα νεότερα δεδομένα κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα στα πλαίσια της τελευταίας δεκαετίας , θεωρούνται μείζονος νομικής σημασίας, διότι οφείλουν να ερμηνευτούν, βάσει της νομιμότητας των περιορισμών που υπέστησαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, ως απόρροια μέτρων που απέφεραν τα μνημόνια. (Μανίκας,Γ. , 2015)
Επ’ αυτού κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί η νομική υπόσταση των μνημονίων, τα οποία ως επί το πλείστων συνιστούν απλούς νόμους, που δεν δύνανται να ψηφιστούν από την Βουλή των Ελλήνων. Αυτή η συγκεκριμένη θέση κατοχυρώνεται μέσω του άρθρου 28 του ελληνικού συντάγματος. [16] Επιπρόσθετα αναφέρεται ότι στα μνημόνια αναλογεί μειωμένη τυπική ισχύ σύμφωνα με το άρθρο 110 του Συντ. [17]
Ταυτοχρόνως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν συνιστά μέλος επί των δανειακών συμβάσεων και των μνημονίων, αλλά τα θεσμοποιημένα και εξουσιοδοτημένα όργανα από αυτήν μετέχουν στις άνωθεν διαδικασίες. (Γκλαβίνης Π., 2010). Κατ’ επέκταση τίθεται σε εφαρμογή το ενωσιακό δίκαιο υπό τη δέσμευση συμμετοχής των συμβεβλημένων κρατών μελών και των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Χελιουδάκης, 2014)
Στην προκειμένη περίπτωση η δανειακή συμφωνία ανάμεσα στα κράτη – μέλη και τη δανειολήπτρια χώρα, ανάγεται στο αγγλικό δίκαιο σε αντιδιαστολή με το διεθνή της- από νομικής απόψεως- χαρακτήρα που συνδέεται με την εφαρμογή του δημόσιου διεθνούς και ενωσιακού δικαίου. Επιπρόσθετα η δανειακή συμφωνία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, διαμορφώνεται βάσει του εσωτερικού δικαίου του ΔΝΤ, εφόσον η αμφίπλευρη σχέση μεταξύ του δανειολήπτη και του πιστωτή στην προκειμένη περίπτωση, καθορίζεται από το πρωτογενές αυτό δίκαιο. (Χελιουδάκης, 2014). Επιπλέον ο εγκιβωτισμός των μνημονίων στην εσωτερική νομοθεσία δεν συνεπάγεται αγνόηση διατάξεων αυξημένης ισχύος , όπως του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. (Μιχαλοπούλου,Α., 2016)
Κατ’ επέκταση και σε συνέχεια όλων των παραπάνω ,οι εφαρμοστικοί νόμοι έναντι επικείμενων περιορισμών, οφείλουν να τηρούν της θεμελιώδεις αρχές της ισότητας και την αρχή της αναλογικότητας, όπως άλλωστε προβλέπονται και στις ανάλογες διατάξεις του συντάγματος, υπό τα άρθρα 4 και 25 του ελληνικού συντάγματος. [18]
Όσον αφορά τα ερωτήματα που θέτει η συγκεκριμένη προβληματική, σε σχέση με τη δομή της κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα του σήμερα, και αν αυτή υπηρετεί τους στόχους του άρθρου 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου[19], η απάντηση είναι ότι τα υπηρετεί στο βαθμό που τίθεται σε εφαρμογή ο σημαντικότερος περιορισμός των περιορισμών, δηλαδή η αρχή της αναλογικότητας.
Βάσει αυτής της συγκεκριμένης συσχέτισης και των δεδομένων που συλλέχτηκαν για την πλαισίωση του συγκεκριμένου θέματος, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η δεκαετία της κρίσης στην Ελλάδα και η εφαρμογή των ανάλογων μεταρρυθμίσεων περιόρισε θεμελιώδη δικαιώματα, προσβάλλοντας την αδιαιρετότητά τους δημιουργώντας μία συνθήκη χαμηλού βιοτικού επιπέδου για το άτομο κα
ι την κοινωνία. Οι αλλεπάλληλοι αυτοί περιορισμοί θεωρείται ότι δεν εκπλήρωσαν τον πολυσήμαντο σκοπό τους σε συνδυασμό με την αναλογικότητα που θα έπρεπε να διαφαίνεται σε όλο το φάσμα της δημόσιας δράσης αλλά και αυτής καθαυτής της νομοθετικής διαδικασίας. Οπότε ανακύπτει το συμπέρασμα ότι η κοινωνική προστασία στην Ελλάδα της τελευταίας δεκαετίας, τυπικώς και ατύπως δεν πληρεί του στόχους του άρθρου 25.
Η κοινωνική πολιτική μέσα σε αυτά τα συγκεκριμένα πλαίσια θεωρείται ότι αδρανοποιήθηκε ο ρόλος και οι ανάλογοι με την κοινωνική πολιτική στόχοι, λόγω του ότι αντίθετα με την αναλογικότητα, αναδείχτηκε ο πιο σοβαρός περιορισμός, αυτός του γενικού ή δημόσιου συμφέροντος, γεγονός που γίνεται αντιληπτό από τις κρίσεις εξουσιοδοτημένων θεσμικών και δικαστικών οργάνων ( λχ. ΣτΕ) που κλήθηκαν να αξιολογήσουν συγκεκριμένες υποθέσεις σε όλο το φάσμα και τη χρονική διάρκεια της κρίσης.
Σε τελική ανάλυση ο τρόπος που η κρίση και τα μνημόνια επηρέασαν τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρεται σε όλη την έκταση αυτής της συγκεκριμένης προβληματικής με αναφορές σε συγκεκριμένα μέτρα και συγκεκριμένα δικαιώματα που αναλύθηκαν περαιτέρω. Ο συνδυασμός αυτών των τριών απαντήσεων αποβαίνει στο τελικό συμπέρασμα ότι αυτή η συγκεκριμένη χρονική περίοδος ύφεσης και αλλαγών για όλους τους ανωτέρω λόγους εξισώνεται πρωτίστως ως μία ατομική, κοινωνική, πολιτική και βαθιά ανθρωπιστική κρίση και δευτερευόντως ως ένα μείζων οικονομικό γεγονός.
Έργα που αναφέρονται
Κανελλάκη, Γ., 2014. Διπλωματική Εργασία: Διερεύνηση Αντιλήψεων ασθενών και ιατρών σχετικά με την αποτελεσματικότητα των αλλαγών στο Εθνικό Σύστημα Υγείας.. Πάτρα.
Κατρούγκαλος,Γ. Σ-Π, 2006. Τα κοινωνικά Δικαιώματα , Αθήνα- Κομοτηνή : Αντ.Ν. Σάκκουλα.
Κατρούγκαλος,Γ. , 1998. Το κοινωνικό Κράτος της Μεταβιομηχανικής εποχής. Αθήνα – Κομοτηνή : Σάκκουλα.
Καραβάς, Α. , 2017. ygeionomikoi.gr. [Ηλεκτρονικό]
Available at: https://ygeionomikoi.gr/2017/03/15/9399/
[Πρόσβαση 2019 05 05].
el.wikipedia.org, 01/12/2017. [Ηλεκτρονικό]
Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/Τρίτο_πρόγραμμα_οικονομικής_προσαρμογής_για_την_Ελλάδα
[Πρόσβαση 2019 05 01].
el.wikipedia.org, 2015. el.wikipedia.org. [Ηλεκτρονικό]
Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/Ελληνική_οικονομική_κρίση_2009-σήμερα#Η_πορεία_προς_το_δεύτερο_Μνημόνιο
[Πρόσβαση 01 05 2019].
Matsaganis, M., 2011. The Welfare State and thw Crisis: The Case of Greece. Journal Of European Social Policy, 21(5), pp. 501-512.
Matsaganis,M., 2011. The Welfare State and the Crisis. Journal of European Social Policy, 21(5), pp. 501-512.
rizospastis.gr, 2012. rizospastis.gr. [Ηλεκτρονικό]
Available at: https://www.rizospastis.gr/story.do?id=6858123
[Πρόσβαση 2019 05 05].
Παπαστάθης, Α. , 13/07/2015. tovima.gr. [Ηλεκτρονικό]
Available at: https://www.tovima.gr/2015/07/13/finance/ta-basika-xaraktiristika-toy-mnimonioy-3-i-apofasi-tis-synodoy-koryfis/
[Πρόσβαση 02 05 2019].
Παπαρηγοπούλου- Πεχλιβανίδη, Π., 2009. Το δημόσιο δίκαιο της Υγείας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Χελιουδάκης, Ε. Π. Α., 2014. Ειδικά Θέματα Ευρωπαικού Δικαίου: Οι δανειακές συμβάσεις που σύνηψε η Ελλάδα κατά την περίοδο 2010-2012 και η εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου επ’ αυτών. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Γκλαβίνης Π., 2010. Το μνημόνιο της Ελλάδος: στην ευρωπαική, τη διεθνή και την έννομη τάξη. s.l.:Σάκκουλα.
Μανίκας,Γ. , 2015. Οικονομική Κρίση και Σεβασμός των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: Η σημασία κύρωσης από την Ελλάδα του Αναθεωρημένου Ευρωπαικού Χάρτη. ΕΝΘΑ , 1(4).
Μιχαλοπούλου,Α., 2016. Η επίδραση των μνημονίων στα κοινωνικά δικαιώματα- Προοπτικές Προστασίας με βάση την πρόσφατη τροπολογία του ΣτΕ και τις αποφάσεις της Ευρωπαικής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων. pp. 5-6.
[1] «Σε ότι αφορά τη διπλωματική γλώσσα, το μνημόνιο συνίσταται σε ένα επίσημο διπλωματικό έγγραφο, μέσω του οποίου είτε ανταλλάσσονται απόψεις, είτε εντοπίζονται θέματα για διμερείς ή πολυμερείς συμβάσεις, διεθνούς δικαίου» https://el.wikipedia.org/wiki/Μνημόνιο
[2] «Στην προκειμένη περίπτωση επρόκειτο για συμφωνίες- παρεπόμενα των δανειακών συμβάσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και τους δανειστές της (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) δεσμευτικού χαρακτήρα αναφορικά με τη λήψη νομοθετικών κυρίως μέτρων και με σκοπό την οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας ώστε να μπορεί να φέρει εις πέρας τις δανειακές της υποχρεώσεις». Οι εφαρμοστικοί νόμοι των μνημονίων συνίστανται στους: Ν3845/2010, Ν4046/2012 και Ν4336/2015.
[3] Εκ του πρώτου μνημονίου προηγήθηκαν το πρώτο και δεύτερο πακέτο μέτρων λιτότητας: κατά το πρώτο πακέτο μέτρων λιτότητας η κυβέρνηση ανακοινώνει στις 9 Φεβρουαρίου 2010 μέτρα συνδεόμενα με τον δημόσιο τομέα και αναφορικά με πάγωμα μισθών, περικοπές επιδομάτων 10%, περικοπές υπερωριών και οδοιπορικών. Η ανακοίνωση επέσυρε αντιδράσεις και απεργιακές κινητοποιήσεις της ΑΔΕΔΥ την 10η Φεβρουαρίου 2010. Κατά το επόμενο βραχύχρονο διάστημα αναφέρεται η προοπτική στάσης πληρωμών. Προκειμένου να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο, επέρχεται λήψη νέων οικονομικών μέτρων επί του δεύτερου πακέτου μέτρων λιτότητας συμπεριλαμβανομένων των εξής: Μείωση 12% σε όλα τα επιδόματα του δημοσίου, μείωση 7% στις αποδοχές υπαλλήλων ΔΕΚΟ, ΟΤΑ ΝΠΙΔ.
[4] Κατά την πορεία προς το δεύτερο μνημόνιο χρήσιμη είναι η αναφορά στο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής (2012-2015), επί συγκεκριμένων μέτρων για τον περιορισμό δαπανών (μειώσεις μισθών) και αύξηση των προβλεπόμενων εσόδων ( αύξηση φορολογίας)
[5] Στα πλαίσια δέσμευσης του δεύτερου μνημονίου, χαρακτηριστικά αναφέρεται ο εγκιβωτισμός ενός πακέτου νέων μέτρων λιτότητας μέσω του Μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής για την περίοδο 2013-2016, αναφορικά με: αύξηση ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης κατά δύο έτη ( από 1-1-2013), Μείωση στις συντάξεις από 5% έως και 15% από τα 1000 ευρώ και άνω, κατάργηση του 13ου και 14ου μισθού για τους δημοσίους υπαλλήλους και αντιστοίχως της 13ης και 14ης σύνταξης για τους συνταξιούχους, καθώς επίσης και κατάργησης των πολυάριθμων οικογενειακών επιδομάτων πολυτέκνων και αντικατάστασής τους με ενιαίο επίδομα στήριξης.
[6] Άρθρο 25 Συντ.: ( Αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων) §1 « Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. ‘Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους (…) Οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα, είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας»
[7]Άρθρο 25 Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου §1 « Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στο ίδιο και την οικογένειά του υγεία και ευημερία, ειδικότερα τροφή, ρουχισμό κατοικία, ιατρική περίθαλψη, απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες και κοινωνική ασφάλιση. Επίσης έχει δικαίωμα σε ασφάλιση για την ανεργία, την ασθένεια, την αναπηρία, τη χηρεία, τη γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται τα μέσα για να συντηρηθεί, εξαιτίας περιστάσεων ανεξάρτητων από τη θέλησή του».
[8] Ο Νόμος που διέπει τη λειτουργία του ΕΟΠΥΥ – ΝΠΔΔ είναι ο ΦΕΚ τεύχος Β- ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 2456/2011.
[9] Το δικαίωμα στην Υγεία κατοχυρώνεται συνταγματικά ως ατομικό δικαίωμα μέσω του άρθρου 7§2Σύντ. « Ατομικό δικαίωμα στην Υγεία- απαγόρευση βασανιστηρίων». Επιπλέον μέσω του άρθρου 21§3 που το κατοχυρώνει ως κοινωνικό δικαίωμα « Κοινωνικό δικαίωμα στην Υγεία σύμφωνα με το οποίο το κράτος οφείλει να μεριμνά για την υγεία των πολιτών». Ταυτόχρονα μέσω του άρθρου 5§5 Συντ. « Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας» και τέλος μέσω του άρθρου 2 Συντ. « Απαγόρευση Προσβολής ανθρώπινης αξιοπρέπειας». Σημειώσεις της Δρ. Αντωνίου Θεοφανίας δια λογαριασμώ της θεματικής ενότητας Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΜΠΣ διαχείριση Γήρανσης και Χρόνιων Νοσημάτων του ΕΑΠ
[10] Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης/ Μέρος Α΄- άρθρο 13 « Κάθε πρόσωπο που δεν έχει επαρκείς πόρους, έχει δικαίωμα για κοινωνική και ιατρική αντίληψη».
[11] Αριθμ.Φ 11321/Οικ.26012/1718 Ενιαίος Πίνακας Προσδιορισμού Ποσοστού Αναπηρίας.
[12] Άρθρο 21§6 επί δικαιωμάτων ατόμων με αναπηρίες: « Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας».
13http://law-constitution.web.auth.gr/lina/files/StE.ολομελεια_2287-2015.pdf– Στε (ολ) 2287/2015 Επί περικοπών στην κύρια και επικουρική σύνταξη του ΙΚΑ- ΕΤΑΜ. Αντισυνταγματικές οι διατάξεις άρθρου 6 Ν. 4051/12 & και άρθρου πρώτου Ν. 4093/12
[14] Χαρακτηριστικά αναφέρεται το άρθρο 18 της ΕΣΔA επί « ορίων στη χρήση των περιορισμών σε δικαιώματα». – ( Οι επιτρεπόμενοι κατά τας διατάξεις της παρούσης Συμβάσεως Περιορισμοί των ειρημένων δικαιωμάτων και ελευθεριών δεν επιτρέπεται να εφαρμοσθούν ειμή προς τον σκοπόν δια τον οποίον καθιέρωσαν».
[15] Χλέτσος, Μ., (2017), Ασφαλιστικοί Φορείς- Δομές Υποστήριξης, Σημειώσεις στο πλαίσιο της Θεματικής Ενότητας ‘’ Ασφαλιστικοί Φορείς- Δομές Υποστήριξης’’ του ΜΠΣ « Διαχείριση Γήρανσης και Χρόνιων Νοσημάτων», Πάτρα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
[16] Άρθρο 28 Σύντ.( κανόνες του διεθνούς δικαίου και διεθνείς οργανισμοί)- ** ερμηνευτική δήλωση : το άρθρο 28 αποτελεί θεμέλιο για τη συμμετοχή της χώρας, στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
[17] Άρθρο 110 Σύντ. « Αναθεώρηση του Συντάγματος»
[18] Άρθρο 4 του Σύντ. « Ισότητα των Ελλήνων»- Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα/ Άρθρο 25 του Σύντ. « Αρχή του Κοινωνικού Κράτους Δικαίου – προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων – §1εδάφιο δ’»
[19] Άρθρο 25 Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου §1 « Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στο ίδιο και την οικογένειά του υγεία και ευημερία, ειδικότερα τροφή, ρουχισμό κατοικία, ιατρική περίθαλψη, απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες και κοινωνική ασφάλιση. Επίσης έχει δικαίωμα σε ασφάλιση για την ανεργία, την ασθένεια, την αναπηρία, τη χηρεία, τη γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται τα μέσα για να συντηρηθεί, εξαιτίας περιστάσεων ανεξάρτητων από τη θέλησή του».
Ευχαριστούμε την κ. Μελέκου.
